Pacjenci często mylą płytkę nazębną z kamieniem nazębnym. Płytka nazębna jest lepkim, bezbarwnym złogiem bakterii, który nieustannie tworzy się na powierzchni zębów. Ślina, pokarm i płyny, łącząc się wytwarzają złogi, które odkładają się na zębach oraz na granicy zębów i dziąseł. Osadzająca się płytka nazębna zatrzymuje przebarwienia i jest również najważniejszym czynnikiem, prowadzącym do chorób dziąseł. Trwająca przez całe życie walka z płytką nazębną jest elementem prawidłowej pielęgnacji jamy ustnej.

Mikrobiologiczne badania ostatnich lat zmieniły całkowicie nasze poglądy na temat biofilmu w tworzeniu bariery immunologicznej błon śluzowych i jego roli w patogenezie przewlekłych stanów zapalnych o etiologii bakteryjnej.

Na przykład wiadomo, że tworzenie biofilmu bakteryjnego płytki nazębnej jest cechą charakterystyczną bytowania mikroflory stałej błony śluzowej jamy ustnej.

Nadmierny, o nieprawidłowym składzie biofilm bakteryjny, jest przyczyną dwóch najczęściej występujących chorób jamy ustnej, próchnicy zębów oraz stanu zapalnego dziąseł, w efekcie prowadząc do konieczności interwencji dentystycznej.

Dodatkowo leczenie ortodontyczne, zwłaszcza aparatami stałymi, sprzyja powstawaniu niekontrolowanej płytki nazębnej ze względu na wprowadzanie biomateriałów do jamy ustnej, co utrudnia zarówno higienę, jak i prawidłowy przepływ śliny.

Kontrolę nad tworzącą się płytką nazębną można uzyskać przez stosowanie biomateriałów uniemożliwiających adhezję bakterii i przez codzienną staranną higienę jamy ustnej z użyciem preparatów o działaniu przeciwbakteryjnym (pasty do zębów, płyny do płukania, żele).

Znacznie trudniej usuwać „stary” biofilm z przylegających do elementów aparatu ortodontycznego tkanek miękkich (błona śluzowa naddziąsłowa). Wymaga to stosowania miejscowo preparatów zawierających substancje przeciwbakteryjne niszczące macierz płytki nazębnej. Nadzieją na skuteczne leczenie przewlekłych stanów zapalnych błon śluzowych o etiologii bakteryjnej, nie tylko dotyczących skutków niepożądanych leczenia ortodontycznego, jest coraz większe zainteresowanie naukowców rolą płytki nazębnej w patogenezie schorzeń zapalnych i poszukiwanie nowych strategii leczniczych w zapobieganiu powstawania i usuwaniu płytki nazębnej. W przypadku starego biofilmu dobrze zapytać o radę dentystę.

Bakterie w jamie ustnej – te dobre i złe.

Mikroflorę jamy ustnej tworzy ponad 700 gatunków bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych, zarówno tlenowych jak i beztlenowych. Bakterie wykazują gatunkowo swoistą topografię kolonizując zęby, język, błonę śluzową jamy ustnej, podniebienie twarde i kieszonki dziąsłowe.

Płytka nazębna jest naturalną postacią kolonizacji powierzchni zębów i jest wielogatunkowym biofilmem tworzonym w określonej kolejności przez różne bakterie.

Interesujące jest to, że te same bakterie płytki nazębnej są izolowane zarówno od osób bez próchnicy, jak i z rozwiniętą próchnicą zębów i chorobami przyzębia. Natomiast u pacjentów z chorobami jamy ustnej wzrasta liczba bakterii takich gatunków, jak Streptococcus mutans (w próchnicy) czy Porphyromonas gingivalis (w zapaleniu przyzębia). Zatem bakterie flory stałej jamy ustnej w przypadku ich nadmiaru lub zachwianej równowagi z innymi bakteriami stają się czynnikiem etiologicznym próchnicy i stanów zapalnych tkanek miękkich jamy ustnej.

Skutki niekontrolowanego biofilmu

Najczęstszym niepożądanym skutkiem biofilmu jest demineralizacja szkliwa. Stopień demineralizacji może być bardzo zróżnicowany, od wystąpienia tzw. białych plam aż do głębokich ubytków i rozwiniętej próchnicy. U prawie  wszystkich pacjentów ortodontycznych obserwuje się przejściowe stany zapalne dziąseł. Stan ten rzadko przechodzi w stany zapalne przyzębia. Jednak niekontrolowany wzrost masy biofilmu zwiększa ryzyko zapalenia przyzębia, a przy leczeniu ortodontynczym w skrajnych przypadkach prowadzi do konieczności usunięcia aparatu. Niekontrolowany wzrost plytki nazębnej najczęściej prowadzie do konieczności wizyty i u dentysty. 

Zwalczanie płyki nazębnej.

Zapobieganie tworzeniu się biofilmu opiera się na mechanicznym usuwaniu bakterii poprzez szczotkowanie zębów szczoteczką (najlepiej elektryczną).

Standardowo mechaniczne usuwanie biofilmu wspiera się stosowaniem past do zębów i płynów do płukania ust zawierających środki o  właściwościach przeciwbakteryjnych. Chlorheksydyna jest nadal najbardziej popularnym środkiem przeciwbakteryjnym stosowanym w celu kontrolowania formowania się płytki nazębnej. Jednak nie zaleca się jej do codziennego długotrwałego stosowania ze względu na znane działanie niepożądane (przebarwienie tkanek miękkich i materiałów dentystycznych oraz metaliczny smak w ustach.

Korzystny efekt zaobserwowano po zastosowaniu preparatów zawierających lub uwalniających fluor.

Bardzo korzystne jest okresowe czyszczenie zębów u dentysty. Pozwala na usunięcie zarówno kamienia nazębnego jak i pytki nazębnej. Dodatkowo brak kamienia nazębnego ułatwia utrzymanie płytki nazęgnej pod kontrolą.